2024’ün gelişiyle Mickey Mouse da dahil olmak üzere pek çok eser kamu malı haline geldi. Eserlerin izinsiz olarak yeniden yorumlanabileceği anlamına gelen bu gelişme, Disney’in bagajını tekrar akıllara getirdi.
Yeni yılın ilk günü olması hasebiyle hayatımızda yeni bir sayfa açması, bir dönüm noktası olması umuduyla karşıladığımız 1 Ocak, ABD’de Kamu Malı Günü olmasıyla da dikkat çekiyor. Bu gün, her ne kadar devlet dairelerini, bürokratik süreçleri ve ilkokul müsamerelerini çağrıştıracak kadar sıkıcı bir isme sahip olsa da, belirli bir süredir telif hakkı kalkanıyla korunan yazınsal, görsel ve işitsel eserlerin bu kalkanı yitirerek kamu malı sayılmasına yol açmasıyla heyecan yaratıyor. Zira eserler ve bileşenleri, büyük ölçüde yeniden yorumlanmaya açık hale geliyor.
2024’e adım attığımız ilk saatlerde ABD menşeli pek çok haber kuruluşu tarafından paylaşılan bir haber, dünyanın dört bir yanında yankı buldu. 95 yıllık koruma kalkanından sıyrılan Mickey Mouse, kamu malı haline gelmişti. Disney’in bu gelişme karşısında tutumu, karakterin kullanımında rol oynayacak kısıtlamalar ve geçiş sürecinde ona eşlik edecek eserler haberlerin ana başlıklarından bazılarıydı.
Bahsi geçen hikâyede altı çizilmesi gereken bir nokta, yaklaşık bir asırdır varlığını sürdüren karakterin “Steamboat Willie” adlı 1928 yapımı kısa filmdeki versiyonunun kamu malı haline geldiği. Dünyanın senkronize sese sahip ilk animasyonlarından olan yapım, her ne kadar daha önce başka yapımlarda boy göstermiş olsalar da dağıtımı yapılan ilk filmleri olması sebebiyle Mickey ve Minnie Mouse’un izleyiciye tanıtıldığı film olarak anılıyor. Tabii filmde yer alan versiyonları, bugünkü hallerinden biraz farklı. Örneğin Mickey henüz ikonik beyaz eldivenlerine kavuşmamış ki bu ayrıntı, Disney’in yasal haklarını savunmak için harekete geçebileceği noktalardan biri.
Hakları Disney’e ait Winnie-the-Pooh evreni Pooh-niverse ve karakterleri de 2022’de kamu malı haline gelmiş, en çok konuşulanı slasher türünde bir film olan “Winnie-the-Pooh: Blood and Honey” olmak üzere pek çok eserde yer bulmuştu. Eeyore, Piglet, Baykuş ve Tavşan’ın da yer aldığı film, ülkemizde Winnie gibi Bülent Kayabaş’ın sesiyle özdeşleşen bir diğer karakter olan Tigger’dan yoksundu. Sebebi, evrenin A. A. Milne tarafından 1926’da yayımlanan hikâyeler ile tanıtılması, Tigger’ın ise 1928’de ekibe katılmasıydı. Tigger, 2024 ile birlikte tekrar özgürleşti.
Bir not: Mickey Mouse da komedi-slasher türünde bir film olan Mickey’s Mouse Trap ile izleyici karşısına çıkacak.
Duke Law School’a bağlı Center for the Study of the Public Domain’in direktörü Jennifer Jenkins, kaleme aldığı “Mickey, Disney and the Public Domain: a 95 year Love Triangle” başlıklı makalesinde Mickey Mouse’un farklı versiyonlarını tanıtmakla kalmıyor; kullanım sınırlarını da okuyuculara aktarıyor. Jenkins, Steamboat Willie versiyonunun kullanımında sorun olmadığını, yalnız üretimin Disney tarafından yapıldığı ya da desteklendiği çağrışımı yapacak seçeneklerin hiçbir şekilde izlenemeyeceğini belirtiyor.
2024’e girince statüsü değişen eserler arasında Charlie Chaplin’in The Circus, Buster Keaton’ın The Cameraman, Marx Kardeşler’in Animal Crackers adlı filmleri, Cole Porter bestesi Let’s Do It, Louis Armstrong ve Bobby Darin kaydıyla bilinen Mack The Knife adlı şarkı, Virgina Woolf’un Orlando, Erich Maria Remarque’ın All Quiet on the Western Front adlı kitapları da yer alıyor. Mickey Mouse’un, kendisine eşlik eden eserler ve statüsü geçtiğimiz yıllarda değişenler arasında bu kadar dikkat çekmesinin sebebiyse ününün ve yeniden yorumlanma potansiyelinin yanı sıra geçmişte alınan ve onun adıyla anılan bazı kararlar.
Princeton Üniversitesi’nde 2003’te katıldığı Walter E. Edge dersinde “Bir telif hakkı savaşındayız” diyen Stanford Üniversitesi İnternet ve Toplum Merkezi Kurucusu, Hukuk Profesörü Lawrence Lessig, eserlerin normal şartlar altında 75 yıl koruma altında olduğunu fakat ABD anayasasının Senato’ya 14 yıl, eser sahibi hayatta ise ikinci bir 14 yıl uzatma hakkı verdiğini belirtmişti. Lessig’in bu konuşmayı yaptığı yıl, yani 2003, normal şartlar altında Mickey Mouse’un kamu malı olacağı yıldı. Fakat senato, 1998 yılında Sonny Bono Copyright Term Extension Act ile 75 yıllık süreyi 90 yıla çıkararak bu tarihi 2024’e ertelemişti.
ABD Senatosu’nun koruma süresini zaman zaman artırdığı ve her birinde Disney’in etkisinin olabileceği halihazırda konuşuluyordu. Zaman içerisinde 28 yıl 56 yıla çıkarılmış, eser sahipleri için ölümlerinin ardından 50 yıllık bir pencere, şirketlerce korunan eserler içinse 75 yıllık bir süre belirlenmişti. İşte bu sebepledir ki Sonny Bono Copyright Term Extension Act, Mickey Mouse’un kamu malı olacağı tarihi bir kez daha ertelemesinden dolayı Mickey Mouse Protection Act olarak da anılmaya başladı.
ABD Kongresi’nin Mickey Mouse ne zaman kamu malı haline gelecek olsa Disney’in imdadına yetiştiğini söyleyen Lessig ve meslektaşları, Disney’in diğer eserlerden sıklıkla yararlandığını belirtmeye devam ediyor. Örneğin Jenkins, Frozen’ın Hans Christian Andersen’in Karlar Kraliçesi adlı masalından, Aslan Kral’ın Hamlet’ten esinlenerek yaratıldığını belirtiyor. Lessig de Steamboat Willie’nin Buster Keaton tarafından canlandırılan Steamboat karakterinin açık bir uyarlaması olduğunu aktarıyor.
Disney örneğinden yola çıkan uzmanların hemfikir oldukları konu ise sürekli olarak uzatılan sürelerin pek çok insanın yaratıcılığına ket vurduğu.
Kreatif Direktör / İllüstratör
Erkan Kaya
2024 yılı sanat ve reklam dünyası açısından önemli bir konuya ev sahipliği yapıyor. 7’den 70’e hepimizin tanıdığı Mickey Mouse tam 95 yaşına girdi ve telif hakları sona erdi. Bu, sadece bir çizgi karakterin değil, kültürel bir ikonun da serbest bırakılması anlamına geliyor.
Mickey’nin bu özgürlüğü, reklam üretimine, marka kimliğine ve hedef kitle iletişimine yeni bir soluk getirecek. Onun bu yeni dönemini anlamak ve ondan en iyi şekilde yararlanmak da yaratıcıların ve sanatçıların önündeki en büyük fırsatlardan biri olacak.
İster nostaljik bir hatırlatma ister çağdaş bir yeniden yorumlama olsun, onu pek çok mecrada hiç ihtimal vermediğimiz markaların dahi işlerinde görmeye hazır olalım. Çocuklar için sağlıklı atıştırmalıkların sevilen yeni içerik yüzü olabileceği gibi, bu sefer Minnie’nin peşinde değil “like” peşinde koşarken görebiliriz. En kötü senaryoda ise bir fare zehri markasının gaddarlığına uğraması var.
Ancak gönül ister ki onu yine ilk günkü gibi televizyonlarda izleyelim. Çünkü Mickey, dünya çapında milyonlarca insan için özel anlamlar taşıyan, duygusal bağlar kurulan bir karakter. Bu karakter, reklam kampanyalarında kullanıldığında sıradan bir ürünü veya hizmeti, anında tanınabilir ve etkileşimli bir hikâyenin parçası haline getirebilir. Reklamcılar ya da sanatçılar, bu kültürel mirası saygıyla ele almalı ve onu sadece bir pazarlama aracı olarak değil, hikâyelerin ve mesajların güçlü bir taşıyıcısı olarak konumlamalılar.
İlk işi sabırsızlıkla bekliyorum.
Kullanıcı adını ya da e-posta adresini gir. Sana bir e-posta göndereceğiz. Oradaki bağlantıya tıklayarak parolanı sıfırlayabilirsin.
Here you'll find all collections you've created before.
