Üretici yapay zekâ, maalesef henüz bir “ürün” değil. Büyük platformların içine bir eklenti gibi dahil olmaya çalışırken; ses, foto, video gibi metin dışında alternatif girdi biçimleriyle de ürünleşmeye çalışıyor.
Başlıktaki soruya bir cevap oluşturmadan önce gelin arayüzlerin evrimini inceleyelim. 70’li yılların başındaki ilk arayüzler komut satır sistemleriydi. Kavrama aşina olmayanlar için DIR komutuyla cebelleştiğimiz DOS sistemlerini örnek olarak versek, muhtemelen belli bir yaşın üstündekilerin yüzünde müstehzi bir gülüş oluşacaktır. Monokrom, tek renkli ekranlar üzerinde sevimsiz komutlar sayesinde bilgisayarla iletişim kurabildiğimiz ve etkili bir kullanıcı deneyiminden (UX) pek de bahsedemeyeceğimiz bu dönem sonrasında paradigma kırılımı grafik kullanıcı arayüzlerinin (GUI) geliştirilmesiyle gerçekleşti. Kâğıtsız ofis vizyonuyla iş dünyası için herkesin kolaylıkla kullanabileceği bilgisayar sistemleri geliştirmek isteyen uzmanlar, işletim sistemlerinde masaüstü metaforunu hayata geçirdi. Fiziksel bir ofisin tüm bileşenleri ikonografik bir dünyada mikro metaforlar aracılığıyla kullanıma sunuldu: dosya, klasör, hesap makinası, ajanda hatta bir çöp tenekesi. Evet, bu çöp tenekesi halen masanın üstünde duruyor ve metafor burada biraz eğilip bükülüyor, ama bu başka bir yazının konusu.
Çift-tıkla aç, sürükle-bırak eylemleriyle, imleç yardımıyla yönettiğimiz bu arayüzler bilgisayarı herkes için öğrenilebilir bir deneyime dönüştürdü. 2007’deki iPhone lansmanı GUI’lerin jest tabanlı olarak yönetimine imkân tanıyarak yeni bir dönemin kapısını araladı: Doğal kullanıcı arayüzleri (NUI). Bu ekosistemde artık sesle, gözle, hareketle hatta beyin sinyalleriyle dahi etkileşime girebildiğimiz yeni nesil arayüzler var. Ancak yeni bir oyuncuyla sözkonusu paradigmanın da kırıldığı düşünülüyor: Üretici yapay zekâ (GAI). Hatta Bill Gates, bu yeni oyuncuyu, GUI sonrasında gelen devrim niteliğinde en önemli ikinci teknoloji olarak tanımlıyor.
Peki, üretici yapay zekâ Gates’in ileri sürdüğü gibi oyunu kökten değiştirecek mi?
Bana çokça sorulan bu soruyu yine diyalog odaklı kullanıcı deneyimi (CUX) bağlamında yanıtlamaya çalışalım. Ancak soru zor çünkü kendi içinde bir paradoksu barındırıyor. Karşımızda, sadece, büyük veri yığınları içinde insan zihninin kolayca bulamayacağı örüntüleri hızla tespit eden bir algoritma yok artık. Talep üzerine yeni özgün örüntüleri bizzat yaratan bir teknolojiyle karşı karşıyayız. Sorularımıza farklı formatlarda yaratıcı cevaplar verebilen, kadim matematik sorularını çözebilen, kod ve makale yazan hatta Japonya’nın edebiyat alanındaki prestijli Akutagawa Ödülü’nü kazanan kitabın bir bölümünü dahi yazabilen bir teknoloji bu.
Sunulan içerik büyük bir hayranlık duygusunu tetiklerken eksiksiz değil. İkna edici ve tutarlı olmak adına doğru ve etik olandan vazgeçebiliyor. Teknolojiyi geliştirenler buna “halüsinasyon” görmek derken, Chomksy New York Times’taki “ChatGPT’nin Yanlış Vaadi” başlıklı enfes yazısında bunu “ahlaki kayıtsızlık” olarak tanımlıyor. “Halüsinasyon” kavramı Philip K. Dick’in eserlerinden esinlenerek çekilen “Electric Dreams” dizisini akla getiriyor. Hatta, rüyaların ve gerçekliğin birbirine karıştığı bir dünyada, başta H.G. Wells olmak üzere birçok edebiyatçının konu ettiği, kendi bilincine sahip bir yapay genel zekâya yönelim (AGI) de yoğun olarak konuşuluyor.
Tüm bu çılgın tartışmaların ortasında her şeye cevap sunan “evrensel bir arayüz” iddiasındaki sözkonusu teknolojiyle tek etkileşime geçebileceğimiz unsur boş bir metin kutusu. Doğal dili işleyerek çalışan bu model bizim kendisiyle yine doğal dille konuşarak iletişime geçmemizi istiyor ve herkesin farklı isimlerle tanımlayabileceği yeni, büyük bir metaforu göreve çağırıyor: öğretmen, danışman, asistan, dost… Ancak sorun tam da burada baş gösteriyor. Her şeyi konuştuğumuz gibi sorabilsek de sorularımız anlaşılamayabiliyor, bu yüzden gelen cevaplar da bizi tatmin etmiyor. Ne kadar uğraşsak da doğru soruyu, doğru şekilde sormadan derdimize derman bulamıyoruz. Standart bilgisayar okuryazarlığını aşan beklentileriyle “istemci (prompt) mühendisliği” bizi kullanıcı deneyimi bağlamında GUI döneminin de gerisine, komut satır sistemlerinin o kapsayıcı olmayan, sıkıcı dünyasına fırlatıp atıyor. Bu haliyle ise arama motorları ve kurumsal chatbot’ların sunduğu kötü deneyimlerinin travmasını atlatamamış kullanıcıları daha da mutsuz edebiliyor.
Diyalog odaklı kullanıcı deneyimi ekosisteminde altını dolduramadığı iddialı bir metaforla bize seslenen üretici yapay zekâ, maalesef henüz bir “ürün” değil. Büyük platformların içine bir eklenti gibi dahil olmaya çalışırken; ses, foto, video gibi metin dışında alternatif girdi biçimleriyle de ürünleşmeye çalışıyor. Ve Milan Kundera’nın dediği gibi “Metaforlar tehlikeli ve hafife alınmamalı, çünkü tek bir metafor bile aşkı doğurabilir”. Yeter ki doğru biçimde faydalanalım!
Uygun metaforlar üzerinden doğru personalarla, doğal ve yerele ait davranış ve tutumlar sergileyerek kullanıcılarla bağ kuran ve uzun vadede kişiselleştirilebilir üretici yapay zekâ platformlarına ihtiyaç var. Böylesi platformların başta yaşlılar, engelliler gibi özel ihtiyaçları olan grupların yaşam kalitesine büyük katkılar sağlaması mümkün. Önümüzdeki yazılarda özgün Ar-Ge çalışmaları üzerinden insan-merkezli yapay zekâ deneyimleri üzerine konuşacağız.
Kapanış notu olarak… Bundan sonra MediaCat’te yazacağım. Kullanıcı deneyimi merkezli içeriklerle özgün araştırmalar, vakalar üzerinden sektördeki uzmanlar ve karar vericilere destek olmaya çalışacağım. Alanımızda çalışmak isteyen gençlere ilham olabilirsem ne mutlu bana! Görüşmek üzere!
Kullanıcı adını ya da e-posta adresini gir. Sana bir e-posta göndereceğiz. Oradaki bağlantıya tıklayarak parolanı sıfırlayabilirsin.
Here you'll find all collections you've created before.
