Geçtiğimiz günlerde bir dostum, “Reklamın dijitali tamamen ayrı düşünülmeli. Sonuçta dijitalin kendisi zaten bir devrim. TV’deki reklam filmlerinin dijitalde çalışmamasının sebeplerini niye açıklamaya çalışıyoruz ki? Çalışması zaten mucize olurdu” dedi. Ne kadar haklı bi bakış açısı yorum sizin ancak ben bu “dijital devrim” lafını sevdim. Bu yazımda biraz bunu irdeleyebilirim. Değil mi?
(Uyarı: Makale bu noktadan itibaren birazcık nerd’leşiyor.)
İki rakam
Dijital terimi, Latince digitus (parmak) kelimesinden gelir.
Parmaklarımızla sayarız, bu yüzden dijital aşağı yukarı “sayısal” anlamına gelir. Bizim bağlamımızda bu terim, herhangi bir bilgiyi bir sayıya dönüştürecek şekilde tasarlanmış, oldukça parlak belirli bir sistemi nitelemek için kullanılıyor. Açmak gerekirse, iki rakamın, 0 ile 1’in sıralanmasıyla oluşan sayılar bunlar. 7 ile 8’i de kullanabilirdik ama sonuçta önemli olan, iki rakamın, yalnızca iki rakamın olması… Az çok “açık ile kapalı”ya da “evet ile hayır” a denk gelen iki rakamın. Dünyayı değiştiren devrimler sayıca çoktur ve bunlar çoğu zaman teknolojik niteliklidir. Ama insanları değiştiren ve bunu radikal şekilde yapan devrimler sayıca azdır. Bunları zihinsel devrimler şeklinde adlandırabiliriz. Yüzyıllar boyu insanlığın davranışına yön verirler. Dijital devrim tam da buraya oturuyor. Teknolojinin bir sonucu olarak ortaya çıkan bir dünya değil, demokratizasyon ihtiyacında, özgürlük peşinde zihinlerin ortaya çıkardığı bir zihinsel devrim… En yalın haliyle “her şey”i 0 ve 1’e indirgeyerek geliştiren bir zihinsel devrim yani…
Peh.
İşin ilginç kısmı da şu, bu devrimde de doğrusal olarak gelişerek bir yere doğru gitmiyoruz. Teknolojisini çok hızlı geliştirsek de birçok konuda bir döngü içerisinde tekrarlayıp duruyoruz, defalarca deniyoruz ve keşfediyoruz (Söz, reklama girmeyeceğim). Şu anki ön blockchain ortamı, hayatımızın göbeğindeki dijital servislerin (Facebook, Google, Wiki, LinkedIn vb.) 1990’ların sonundaki ilk denemelerine fena halde benzemiyor mu?
Geriye dönüş
Araştırmak için 2001’de Amerika’da patlayan ve bir Amazon hissesini birkaç günde 87 değil de 7-8 dolardan almanızı sağlayan dot.com balonundan bahsetmeye var mısınız? Birazcık eğlenelim:
- kozmo.com. Merkezleri New York’taydı. Siparişlerini bir saat içinde ücretsiz teslim etmeyi vaat ediyorlardı. Siparişi, bisikletleri hatta metro ve otobüsü kullanarak getiriyorlardı. Üç yıl ayakta kaldılar.
- Inktomi. İsmi Lakota (Amerikan yerlileri) dilindeki bir kelimeden geliyordu. Bir arama motoruydu. Google’ı kuran Brin ile Page’in biyografisini okurken Inktomi’den söz edildiğini duymuştum. İkilinin arama motoru oluşturmaya koyulmalarının nedenlerinden biri Inktomi’nin search edildiğinde kendini bile bulamıyor oluşuydu.
- pets.com. İnternet üzerinden köpek maması satıyordu. Site iki yıl devam etti.
- ritmoteca.com. İnternette ilk müzik satan kişilerdi. Napster’lar, Kazaa’lar ile herkes korsan müzik indirebilince bu güzel fikir çok hızlı öldü.
- Excite. 1995’te faaliyete geçen, 4 milyon dolarlık yatırım için sermayedar bulan birkaç öğrencinin kurduğu bir portaldı. İyi yapılmıştı, ünlüydü ama para kazanmıyordu. 2001’de iflas etmeden birkaç yıl önce, ofislerine, buldukları arama motoruna 1 milyon dolar teklif etmek üzere iki öğrenci gelmişti. Bu budala isimli şirkete (Google), Excite’takiler kahkahalarla gülüp iki öğrenciyi ofisten kovmuşlardı.
Tek otoriteden uzak
Bu zihinsel devrim içerisinde aynı baza sahip fikirler, farklı teknolojilerle hayat buluyor ve her defasında yepyeni bir şeymiş gibi çok büyük ses getirebiliyor. Dijital, aracıları sevmiyor ve onları tekrar tekrar etkisiz hale getirmeye çalışıyor. Tek otoriteden uzaklaşan, aracıyı ortadan kaldıran her yenilik, bu devrim içerisindeki her bir teknoloji seviyesinde kıymet görüyor.
Ultima Online ile Roblox metaverse’leri, World Wide Web ile Ethereum Network’ü, Bitclout ile Twitter, mIRC ile Twitter, blockchain ile internet fena halde birbirine benziyor. Reklamcılar olarak ipucunu aldıysak, ajanslarla developer’ları tekrar barıştırabilir miyiz? (!)